Αγαπητέ μαθητή, αγαπητή μαθήτρια,
Η 28η
Οκτωβρίου δεν είναι ένα μνημόσυνο, ούτε μια ακόμα πληκτική επέτειος, ως
ευκαιρία απόδρασης από το σχολείο για βόλτα με την παρέα. Ο εορτασμός μιας τέτοιας μέρας
που συμπυκνώνει τη νίκη των λαών απέναντι στο τέρας του φασισμού, μπορεί να
αποκτήσει νόημα μόνο αν αποτελέσει αφορμή για περίσκεψη και γόνιμο
προβληματισμό με ρεαλισμό, θάρρος
και αντικειμενικότητα. Κι αυτό γιατί η Ιστορία
μπορεί, αν οι λαοί δεν πάρουν μαθήματα απ' αυτήν, να επαναληφθεί. Κι όπως
φαίνεται οι
σύγχρονες κοινωνίες δεν έχουν ξεμπερδέψει ούτε με τον πόλεμο ούτε και με το
φασισμό.
Με τη λήξη
του Α΄ παγκοσμίου πολέμου τα δυτικά κράτη αντιμετωπίζουν προβλήματα που
οφείλονται στον πόλεμο και την οικονομική κρίση. Οι δημοκρατίες απειλούνται από
ένα νέο κίνημα που επιδιώκει να παρασύρει τα δυσαρεστημένα από τη φτώχεια και
την ανεργία πλήθη και να τα στρέψει εναντίον των δημοκρατικών καθεστώτων, το
φασισμό. Ο φασισμός είναι ένα ολοκληρωτικό καθεστώς με ιδεολογία που κηρύσσει
την υποταγή του ατόμου στο κράτος, την τυφλή πίστη στον ηγέτη, την εθνικιστική
ανωτερότητα ενός λαού και την επιθετική επέκταση απέναντι σε άλλους λαούς, κηρύσσει
δηλαδή τον πόλεμο.
Στην
Ιταλία οι φασίστες ξεκίνησαν την άνοδό τους ως μπράβοι στην υπηρεσία των
γαιοκτημόνων, που έβλεπαν με τρόμο τους χωρικούς να ζητάνε την απαλλοτρίωση των
τσιφλικιών τους, αλλά και των βιομηχάνων που έβλεπαν ανήσυχοι τους εργάτες τους
να ζητούν πιο δίκαιη μεταχείριση. Στη Γερμανία η εξουσία παραδόθηκε στους
φασίστες και στο ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ σε μια εποχή μαζικής ανεργίας μετά
την οικονομική κρίση του 1929 και ο φασισμός είχε πιο ριζοσπαστικό χαρακτήρα. Ο
ναζισμός δεν ήταν ένα καπρίτσιο της Ιστορίας, ούτε δημιούργημα ενός τρελού που
αιματοκύλισε την Ευρώπη, όπως θέλουν μερικοί να παρουσιάζουν το Χίτλερ. Δεν
ήταν ο Χίτλερ ένας τρελός. Δε θα ήταν τόσο αφελείς άλλωστε εταιρείες-μεγαθήρια
σαν τη Ford, την IBM, τη General Motors ή τη Siemens, ώστε να δίνουν
εκατοντάδες δισεκατομμύρια σε έναν τρελό και να
χρηματοδοτούν το κόμμα του. Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, αυτές οι εταιρείες
χρηματοδοτούσαν τους Ναζί, αφού η μεγαλύτερη υπηρεσία του φασισμού προς τους
οικονομικά ισχυρούς, ήταν να τσακίζει τους εργάτες και τους κομμουνιστές που
διεκδικούσαν ισότητα και δικαιοσύνη και να διαλύει τα ανεξάρτητα συνδικάτα,
πνίγοντας στο αίμα κάθε αντίσταση. Αλλά και οι πόλεμοι δε γίνονται από τρέλα
ούτε από ψυχοπάθεια. Αντίθετα, γίνονται για το μοίρασμα των αγορών ανάμεσα
στους ισχυρούς της γης και στα κράτη που τους στηρίζουν. Ο Χίτλερ ήταν ένα
πρόσωπο που παρουσιάστηκε μια καίρια ιστορική στιγμή του μεσοπολέμου, σε μια αποδυναμωμένη
από οικονομικά και πολιτικά αδιέξοδα Γερμανία, παριστάνοντας το σωτήρα του λαού,
το Μεσσία που θα έδινε στο γερμανικό λαό την πολυπόθητη διέξοδοαπό τα
προβλήματα που τον συνέθλιβαν.
Με ποια
συνθήματα όμως, ο Χίτλερ συγκίνησε και κατάφερε να πείσει το λαό να του δώσει
την εξουσία; Πώς γοήτευσε τις μάζες και τις έθεσε στην υπηρεσία του;
Ο Χίτλερ
το πρώτο που έκανε ήταν να τα βάλει με τη Δύση γενικά, με την Αγγλία και την
Αμερική ιδιαίτερα. Ιμπεριαλιστικές τις ανέβαζε, ιμπεριαλιστικές τις κατέβαζε,
λες και δεν ήταν ο ίδιος εκπρόσωπος των ισχυρών της τότε Γερμανίας. “Κάτω το
κεφάλαιο», βροντοφώναζε για να κερδίσει τους εργάτες. Μέχρι και τη σημαία του,
τη σβάστικα με τον αγκυλωτό σταυρό στη μέση, τη χρωμάτισε κόκκινη για να τους
πάρει με το μέρος του. Ακόμα και το κόμμα του το ονόμασε εθνικοσοσιαλιστικό, για
να θυμίζει στους εργαζομένους τα σοσιαλιστικά ιδεώδη. Όσο όμως κι αν παρίστανε
το μεγάλο εχθρό του συστήματος, όσο κι αν έκανε τον αντικαπιταλιστή, δεν έπαυε
να είναι ο πιο ισχυρός εκπρόσωπος των οικονομικά δυνατών στη χώρα του. Καλλιέργησε στα μυαλά των συμπολιτών του το
μίσος και την απέχθεια για τους άλλους λαούς μέσω της δήθεν ανωτερότητας της
γερμανικής φυλής. Ήταν δηλαδή ένας κλασικός ρατσιστής. Πρόβαλλε συνεχώς τη
ρατσιστική θεωρία του "ζωτικού χώρου", ότι δηλαδή τα σύνορα της χώρας
του ήταν μικρά για έναν τόσο σπουδαίο λαό όπως ο δικός του. Διακήρυττε πως ο
δικός τους πολιτισμός είναι ανώτερος από τον πολιτισμό όλων των άλλων εθνών,
και επομένως όλα τα έθνη όφειλαν να υποκλίνονται μπροστά στο γερμανικό μεγαλείο.
Κατά τη δική του άποψη, όλοι οι άλλοι λαοί "χρωστούσαν" στη Γερμανία
πολιτισμό και παγκόσμια αναγνώριση. Ενοχοποίησε τους Εβραίους για όλα τα δεινά της
Γερμανίας και τους οδήγησε στο ολοκαύτωμα, τη μεγαλύτερη γενοκτονία της σύγχρονης
ιστορίας.
Στην
Ελλάδα την ίδια εποχή επικρατούσε δικτατορία με τον Μεταξά, η οποία μιμούνταν
τα φασιστικά καθεστώτα, αν και ο Μεταξάς ήταν μεγάλος θαυμαστής του Χίτλερ και
όχι τόσο του Μουσολίνι. Ο βασιλιάς Γεώργιος τον είχε τοποθετήσει για να προωθεί
τα οικονομικά συμφέροντα της Αγγλίας, η οποία ήταν ήδη σε πόλεμο με την Ιταλία
για τις αποικίες. Επομένως το ελληνικό κράτος βρισκόταν στην σφαίρα επιρροής
της Αγγλίας και δε θα μπορούσε να συμμαχήσει με έναν αντίπαλό της. Έτσι, όταν η
φασιστική Ιταλία ζήτησε από την Ελλάδα να περάσουν ελεύθερα τα στρατεύματά της
και να της παραχωρήσει τα λιμάνια και τα αεροδρόμια που τα χρειαζόταν για τον
ανεφοδιασμό του Ιταλικού στρατού στη Βόρεια Αφρική, ο Μεταξάς απάντησε με τη
γαλλική φράση: «λοιπόν, έχουμε πόλεμο».
Το
μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού λαού ωστόσο, πίστεψε στη δική του δύναμη, τότε
που κάποιοι του έλεγαν ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα, ότι ο εχθρός είναι
υπέρτερος. Και σήκωσε στους ώμους του το βάρος του αντιφασιστικού αγώνα γράφοντας
το αλβανικό έπος. Χιλιάδες εθελοντές, ακόμη και φυλακισμένοι του μεταξικού
καθεστώτος έφυγαν στρατιώτες στα βουνά της Αλβανίας για να πολεμήσουν σε
απάνθρωπες συνθήκες κακουχίας και εξαθλίωσης. Κατόπιν ο λαός οργανώθηκε στο
ΕΑΜ, έφτιαξε δικό του στρατό, τον ΕΛΑΣ, οι νέοι οργανώθηκαν την ΕΠΟΝ,
αγωνίστηκαν για έναν δίκαιο κόσμο και κατάφεραν αυτό που πολλοί τότε θεωρούσαν
αδύνατο. Να τα βάλουν με έναν ισχυρότερο αντίπαλο και να τον νικήσουν. Έτσι
σώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι από την πείνα και χάρη στους αγώνες εμποδίστηκε η
επιστράτευση χιλιάδων Ελλήνων εργατών στα ναζιστικά κάτεργα της Γερμανίας.
Θα έχετε
ακούσει βέβαια ότι εμείς οι Έλληνες δεν μπορούμε να είμαστε φασίστες, ότι
έχουμε ανοσία στο μικρόβιο του φασισμού, αφού έχουμε ζήσει την Κατοχή κι έχουμε
υποφέρει τόσο από τη φασιστική βία. Να μην ξεχνάμε, όμως, ότι στην Κατοχή ήταν
χιλιάδες και οι Έλληνες που συνεργάστηκαν με τον κατακτητή, που απέκτησαν
τεράστιο πλούτο ως μαυραγορίτες πουλώντας στους πεινασμένους ένα σακί αλεύρι με
αντίτιμο ολόκληρα σπίτια, χωράφια και κοσμήματα. Να μην ξεχνάμε τα διαβόητα
Τάγματα Ασφαλείας που πολεμούσαν με γερμανικές στολές πλάι στους Γερμανούς κι
ενάντια στους αντάρτες της Αντίστασης, που κατέδιδαν αντιφασίστες αγωνιστές
στους Ναζί, που έδιναν όρκο ιερής υποταγής στον Χίτλερ και που χαρακτηρίστηκαν
προδότες απ’ όλες τις πολιτικές δυνάμεις και από τους Άγγλους μετά την
απελευθέρωση. Είναι η μελανή σελίδα της σύγχρονης ιστορίας που δεν έπαψε κατά
καιρούς να βρίσκει νοσταλγούς μέχρι και σήμερα, σε νεοναζιστικά εγκληματικά
μορφώματα, όπως αυτό της Χρυσής Αυγής που πρόσφατα καταδικάστηκε στη συνείδηση της
ελληνικής κοινωνίας και της δικαιοσύνης.
Ο φασισμός
είναι ύπουλος και κάθε στιγμή μπορεί να είναι δίπλα μας και να μας χτυπάει την
πόρτα. Δεν είναι κάτι που εκδηλώνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Προετοιμάζει
τις συνειδήσεις με μεθοδικό τρόπο, έτσι που χωρίς να το καταλάβει, ένας λαός
βρίσκεται να παλεύει με λύσσα για να εξοντώσει το γείτονά του. Δεν είναι και
πολύ δύσκολο για ένα λαό εξαντλημένο από την ανέχεια και απογοητευμένο από την
πολιτική και τους πολιτικούς να πέσει στα νύχια ενός επιτήδειου φασίστα. Ας
προσπαθήσουμε να σκεφτούμε: πώς θα ήταν
αλήθεια ο κόσμος σήμερα αν στον Β΄ Παγκόσμιο είχε νικήσει ο φασισμός;
Πρώτα
πρώτα, θα ήταν ένας κόσμος ακόμα πιο βάρβαρος απ’ αυτόν που υπάρχει σήμερα. Αρκεί
να σκεφτούμε πώς φέρονταν οι ναζί στις χώρες που βρίσκονταν υπό την κατοχή
τους. Δεν χρειάζεται να κατάγεται κάποιος από το Δίστομο, τη Βιάννο ή τα
Καλάβρυτα για να ‘χει ακούσει ιστορίες φρίκης από την Κατοχή. Φτάνει να δει
έναν χάρτη με τα καμένα από τους ναζί ελληνικά χωριά. Στα χωριά που τους
αντιστάθηκαν, σε αντίποινα, εκτελούσαν όλους τους άντρες. Από τα 5 εκατομμύρια
αιχμαλώτους Ρώσους που συνέλαβαν οι Γερμανοί, επέζησαν μόνο τα 2 εκατομμύρια.
55 εκατομμύρια θύματα σε όλο τον κόσμο μετρά ο β΄ παγκόσμιος πόλεμος. Οι
φασίστες λάτρευαν τον πόλεμο και αποθέωναν τη βία. Όταν διέπρατταν θηριωδίες και
εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας βρίσκονταν στο στοιχείο τους. Για πρώτη φορά
στην ιστορία επιχειρήθηκε συνειδητά η εξόντωση ενός ολόκληρου λαού,
εκατομμυρίων ανθρώπων απλώς και μόνο επειδή ήταν Εβραίοι και μάλιστα με τη
βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας. Σε πλήρη ηρεμία, με κανονικές
γραφειοκρατικές διαδικασίες και με βιομηχανική οργάνωση, εκατομμύρια άνθρωποι
σκοτώνονταν επειδή οι ναζί είχαν αποφασίσει ότι δεν είχαν δικαίωμα να ζουν.
Καταλαβαίνετε τώρα, γιατί η ναζιστική ιδεολογία αποκαλείται εγκληματική.
Αν είχε
νικήσει ο φασισμός, ο κόσμος θα ήταν ακόμα πιο σκληρός απ’ ό,τι σήμερα. Θα
επικρατούσε απόλυτα ο νόμος της ζούγκλας, το δίκαιο του ισχυρότερου. Οι
φασίστες λάτρευαν τη δύναμη κι αυτό που ήθελαν ήταν να τους φοβούνται. Οι
αδύναμοι προορίζονταν για τον Καιάδα: στη ναζιστική Γερμανία δεν υπήρχε θέση
για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, αυτά στειρώνονταν ή εξοντώνονταν. Θα ήταν ένας
κόσμος πιο απάνθρωπος, αν είχαν νικήσει οι ναζί. Γι’ αυτούς δεν υπήρχε η έννοια
της ανθρωπότητας: υπήρχαν μόνο φυλές, ανώτερες και κατώτερες, σε αιώνια πάλη
μεταξύ τους, και θεωρούσαν απολύτως θεμιτό οι ανώτερες να υποδουλώσουν ή να
εξοντώσουν τις κατώτερες φυλές.
Σ’ έναν
φασιστικό κόσμο η δουλεία θα επανερχόταν, επίσημα ή ανεπίσημα. Κατά τη διάρκεια
του Β΄ παγκοσμίου πολέμου στην πολεμική βιομηχανία της ναζιστικής Γερμανίας δούλευαν
σαν σκλάβοι αιχμάλωτοι ή άμαχοι που τους μετέφεραν με τη βία από κατεχόμενες
χώρες.
Ένας κόσμος
στον οποίο θα είχαν νικήσει οι φασίστες θα ήταν λιγότερο ελεύθερος, λιγότερο
ανεκτικός, πιο μισαλλόδοξος. Πόσο ελεύθερος είσαι όταν φοβάσαι ανά πάσα στιγμή
για τη σωματική σου ακεραιότητα; Πόσο ελεύθερος είσαι όταν δεν μπορείς να
μιλήσεις, γιατί ό,τι θα πεις θα φτάσει στα αυτιά της μυστικής αστυνομίας, της
Γκεστάπο, και θα σε κλείσουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης; Πόσο ελεύθερος είναι
ένας κόσμος στον οποίο έχει επιστρέψει η δουλεία ως θεσμός, η σκλαβιά; Στον
οποίο θα κυριαρχούσαν η ρουφιανιά, η καχυποψία, ο φόβος; Στον οποίο με
συνοπτικές διαδικασίες θα κλείνονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κομμουνιστές
και σοσιαλιστές, Εβραίοι και Τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι και απεργοί;
Ένας
φασιστικός κόσμος, τέλος, θα ήταν ένας κόσμος λιγότερο ορθολογικός, λιγότερο
διαφωτισμένος. Θα έχετε ακούσει για το κάψιμο από τους ναζί των βιβλίων που δεν
τους άρεσαν. Γι’ αυτούς η εθνικότητα του επιστήμονα ήταν πιο σημαντική από το
αν είχε δίκιο. Οι άνθρωποι δε θα μάθαιναν να χρησιμοποιούν τη λογική και την
κρίση τους, αλλά να βρίσκουν αποδιοπομπαίους τράγους, κάποιον να του φορτώσουν
τη δυστυχία τους και να ξεσπάσουν πάνω του, όπως έκανε ο Χίτλερ με τους
Εβραίους. Αντί να κρίνουν τους ηγέτες τους, θα μάθαιναν να τους λατρεύουν τυφλά.
Αν θέλουμε
να σβηστεί για πάντα από τη μνήμη της ανθρωπότητας η ναζιστική θηριωδία, δεν
αρκεί να την καταδικάζουμε σε εκδηλώσεις επετειακού χαρακτήρα σαν τη σημερινή.
Πρέπει να επαγρυπνούμε και να πολεμάμε το φασισμό όπου κι αν αυτός εκδηλώνεται:
Στη δουλειά, στην πολιτική, στην οικονομία, στις μειονότητες, στις διακρατικές
σχέσεις, στην επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, ιδιαίτερα τους γειτονικούς,
ακόμα και μέσα στην ίδια μας την οικογένεια. Και σήμερα μήπως αρκετοί -και στη
χώρα μας και παγκοσμίως- δεν επαναλαμβάνουν τα ίδια χιτλερικά στερεότυπα,
δηλαδή ότι για όλα φταίνε οι μοχθηροί Εβραίοι; Και σήμερα δε λένε αρκετοί πως “όλοι
οι λαοί χρωστάνε σ' εμάς, γιατί εμείς τους δώσαμε τον πολιτισμό που σήμερα
αυτοί έχουν"; Δεν υποστηρίζουν και σήμερα κάποιοι ότι για την ανεργία, τη
φτώχεια και τους πολέμους φταίνε όλοι οι άλλοι, όπως οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες
κι οι μετανάστες; Σήμερα μήπως δεν ηχούν τα τύμπανα του πολέμου στη Μεσόγειο
και το Αιγαίο προετοιμάζοντας τους λαούς να αλληλοεξοντωθούν και να γίνουν
κρέας στα κανόνια;
Ο
φασισμός, αν οι λαοί δεν έχουν τα μάτια τους ανοιχτά, μεταμορφώνεται συνεχώς
προσπαθώντας να τους εξαπατήσει και να τους παρασύρει στο παιχνίδι του πολέμου
και της αλληλοεξόντωσης. Έτσι σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειάζεται
επαγρύπνηση για να μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να
επιδοθούμε σε μια δημιουργική συνύπαρξη με τους άλλους λαούς και να πάρουμε απ’
αυτούς ό,τι καλύτερο έχουν, όπως κι αυτοί από το δικό μας λαό. Μόνο έτσι θα
μπορέσει να βαδίσει ολόκληρη η ανθρωπότητα χέρι-χέρι στο δρόμο της προόδου και
της ειρήνης. Η ίδια αυτή ανθρωπότητα σύσσωμη βροντοφώναζε απ΄ άκρη σ΄άκρη του
πλανήτη όταν έληξε ο β΄ παγκόσμιος πόλεμος, το σύνθημα: ΠΟΤΕ
ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ-ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ. Ας
ακούσει την ηχώ της συνείδησής της από το όχι και τόσο μακρινό τούνελ της πρόσφατης
ιστορίας της.
ΑΡΤΕΜΙΣ ΚΑΛΟΦΥΡΗ
24 ΟΚΤΏΒΡΗ 2020
