Μανώλης Γλέζος: «Τι να πω σε ένα νέο; Ότι θα αντικαταστήσει το παλιό»

Έφυγε σήμερα από τη ζωή ο μεγάλος αγωνιστής της Αριστεράς Μανώλης Γλέζος, εμβληματική μορφή της Αντίστασης κατά των Ναζί κατακτητών στη διάρκεια της Κατοχής.

O Μανώλης Γλέζος, και ο Λάκης Σάντας,κατέβασαν την μισητή ναζιστική σβάστικα από την Ακροπόλη στις 30 Μάη του 1941. Πράξη τεράστιας συμβολικής σημασίας, όχι μόνο για τον ελληνικό λαό, αλλά για τους λαούς όλης της Ευρώπης. Πράξη η οποία νοηματοδοτεί και εμπλουτίζει διαχρονικά την αγωνιστική στάση ζωής, ειδικά σήμερα που στην Ευρώπη ξανασηκώνει κεφάλι ο φασισμός, ο ρατσιμός και ο πόλεμος.

"Kαι τότε ανεβήκαμε επάνω από τα σκαλιά, λύσαμε το συρματόσκοινο και προσπαθήσαμε να την κατεβάσουμε. Αυτή η σημαία είχε τρία μεγάλα σύρματα τα οποία είχαν στρόφιγγες από έξω από το βράχο και κρατάγανε τη σημαία η οποία όταν είχε αέρα, ήταν μια τεράστια σημαία έτρεμε όλος ο ιστός. Η σημαία λοιπόν κατέβαινε μέχρι το τελευταίο, εκεί στον κόμβο που ήταν τα τρία σύρματα, και από εκεί δεν κατέβαινε. Φτάναμε μέχρι εκεί, σκαρφαλώναμε, την πιάναμε, την τραβάγαμε, τίποτα. Ο μόνος τρόπος για να κατεβεί η σημαία ήταν να ανοίξουν τα τρία σύρματα, όπως είναι στο γαϊτανάκι. Ο μόνος τρόπος λοιπόν ήταν ή θα φεύγαμε και θα την αφήναμε έτσι, ή θα έπρεπε να βγάλουμε τα σύρματα. Και αποφασίσαμε να κάνουμε αυτό».Οταν οι δύο νέοι αποφάσισαν, ορθά όπως προέκυψε, ότι το κατέβασμα της σημαίας θα είχε μεγαλύτερη αξία εκείνη την στιγμή ως πράξη αντίστασης από οποιαδήποτε άλλη, «η πρώτη λοιπόν σκέψη ήταν να πάμε στην εγκυκλοπαίδεια, γιατί ήμαστε άνθρωποι μορφωμένοι και βιβλιοφάγοι».

Και πήγαμε στη Μπενάκειο Βιβλιοθήκη, ανοίξαμε την εγκυκλοπαίδεια στη λέξη “Ακρόπολις” και πήραμε όλα τα σχεδιαγράμματα και διαβάσαμε τα πάντα. Είδαμε λοιπόν την ιστορία, πότε γκρεμιστήκανε, πότε ξαναφτιαχτήκανε, πότε την καταλάβανε οι Τούρκοι, πότε οι Έλληνες, πότε έτσι, πότε αλλιώς.

Καταλήξαμε λοιπόν στο σημείο ότι το μόνο μέρος στο οποίο υπήρχε μια ρωγμή, το μέρος αυτό, η σπηλιά της Ανάγνου το οποίο είχε μια ρωγμή από ένα βάθρο που ήταν στο βορινό μέρος του Ερεχθείου μέχρι κάτω και από ένα σημείο και μετά είχε ένα ξεροπήγαδο εις το οποίο κατά τη μυθολογία ήταν το άνδρο, η φωλιά του Εριχθόνιου, ο οποίος ήταν ο ιερός όφις της Αθηνάς, ο φύλακας της Ακρόπολης, ήταν αυτός που φύλαγε τους ιερούς ναούς της Ακρόπολης, αυτό το φίδι που έχει στην ασπίδα της η θεά Αθηνά, και ο οποίος κατά τη μυθολογία οι ιέρειες των ναών του ρίχνανε μελόπιτες μια φορά το μήνα για να διατηρείται, να τρώει και να φυλάει τα ιερά. Αυτό ήταν μια μεγάλη ρωγμή η οποία είχε ένα άνοιγμα όμως στη βορινή πλευρά προς τη μεριά των Αέρηδων, τη βορινή πλευρά. Το θέμα ήταν ότι από το βάθρο, από τη οπή που είχε στη βορινή πλευρά στο τείχος της Ακροπόλεως μέχρι επάνω οπυ ήταν το βάθρο στη βάση του Ερεχθείου, εάν μπορούσαμε να φτάσουμε μέχρι εκεί.»

“Στις παραμονές των εκτελέσεων, στις παραμονές από κάθε μάχη, μαζευόμαστε και κουβεντιάζαμε. Και λέγαμε: Εάν εσύ ζεις, μη με ξεχάσεις. Εάν εσύ δε σε βρει το βόλι, όταν συναντάς τους ανθρώπους στο δρόμο, θα λες καλημέρα κι από μένα. Κι όταν πίνεις κρασί θα πίνεις κρασί κι από μένα. Κι όταν ακούς τον παφλασμό των κυμάτων, θα τον ακούς και για μένα. Κι όταν ακούς τον άνεμο, να περνάει μέσα από τα φύλλα, κι ακούς το θρόισμα του ανέμου, θα το ακούς και για μένα. Κι όταν χορεύεις, θα χορεύεις και για μένα!”Η πιο έντονη ανάμνηση της ζωής μου, είναι η μάνα μου. Με ρωτάνε διαρκώς για τη σημαία. Εγώ όμως, ακόμα κι από την ιστορία της σημαίας, θυμάμαι τη μάνα μου. Όταν γυρίζαμε εκείνη την ημέρα στα σπίτια μας, η ώρα ήταν περασμένη, μετά τα μεσάνυχτα. Πάω στο σπίτι και βλέπω τη μάνα μου ένα κουβάρι στα σκαλοπάτια απ' έξω.Με περίμενε. Την πλησιάζω και της λέω, «Μάνα!» Σηκώνεται απότομα, με πιάνει από τον λαιμό, με πάει στην κουζίνα για να μην ακούσουν οι άλλοι και ξυπνήσουν και μου λέει, «Πού ήσουν;»Τότε εγώ ανοίγω το σακάκι και της δείχνω το κομμάτι της σβάστικας που είχαμε κόψει. Με αγκαλιάζει, με φιλάει και μου λέει, «Πήγαινε κοιμήσου».Την άλλη μέρα το πρωί, ακούω τον εξής διάλογο: Ο πατριός μου τη ρωτάει, «Πού ήταν χθες το βράδυ ο μεγάλος σου γιος;».Του απαντάει,«Ανέβα στην ταράτσα και κοίταξε στην Ακρόπολη».Ποτέ μου δεν τη ρώτησα πώς το κατάλαβε. Θα το θεωρούσα προσβολή στη νοημοσύνη της.Αλλά για μένα αυτό ήταν το πιο συγκινητικό συμβάν στην ιστορία μου. Η μάνα μου.

 «Η τελευταία ομιλία μου στην Ευρωβουλή ήταν στα αρχαία ελληνικά και στα λατινικά. Στα αρχαία ελληνικά μίλησα για αυτό που έγινε στην προ ομηρική εποχή, όπου ο κήρυκας των Θηβών έρχεται μπροστά σε συνέλευση, σε σύναξη των Αθηναίων και λέει, "Ποιος είναι τύραννος εδώ;". Πετάχτηκε ο Θησέας και είπε, "Γιατί λες ψέματα ξένε; Εδώ δεν υπάρχει κανένας τύραννος. Εδώ κυριαρχεί ο δήμος". Για να μην φανεί ότι είμαι εθνικιστής, χρησιμοποίησα και ένα από τη Δύση, του Θωμά του Ακουινάτου, που τον 14ο αιώνα είπε, "Να φοβάσαι τον άνθρωπο του ενός βιβλίου". (timeo hominem unius libri). Να τον φοβάσαι».«Η τρέλα μου είναι η γλώσσα. Η ανάγκη μου γεννήθηκε από μικρή ηλικία, επειδή στο χωριό που γεννήθηκα, στ' Απεράθου της Νάξου, μιλάμε μία διάλεκτο που είναι εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής. Είμαστε το μόνο μέρος στην Ελλάδα που διατηρούμε και προφέρουμε το ωμέγα. Οταν μιλάμε ο ένας προς τον άλλον, πάντοτε λέμε "Ω Νικόλα", "Ω Μιχάλη". Οταν λέμε ωμέγα, το προφέρουμε δηλαδή.

«Τα τελευταία χρόνια, έχω επισκεφθεί 416 σχολεία. Εκεί προσπαθώ να εφαρμόζω στην πράξη τη δημοκρατία. Συνήθως, οι καθηγητές θέλουν να διευθύνουν τη συζήτηση οι ίδιοι. Λέω όχι. Καλώ έναν από το δεκαπενταμελές να διευθύνει τη κουβέντα - και μάλιστα λέω εκείνη την ώρα να συνέλθει το 15μελες και να γίνει η εκλογή. Συνήθως μάλιστα, δεν εκλέγουν πάντοτε τον επικεφαλής, τον πρόεδρο. Λοιπόν, πρόσεξε ένα ωραίο: Λέω στον επικεφαλής, δεν κάνω εισήγηση, κάντε μου κατευθείαν ερωτήσεις. Σε μερικές περιπτώσεις. ο επικεφαλής κάνει πρώτα αυτός μία ερώτηση και του λέω "μόλις σου δώσανε την εξουσία την εκμεταλλεύτηκες; Ο τελευταίος που θα κάνει ερώτηση, θα είσαι εσύ" και από κάτω χαλάει ο κόσμος από χειροκροτήματα. Είναι η δημοκρατία στην πράξη. Το κατάλαβες;».

Τι να πω στους νέους;«Τι να πω σε ένα νέο; Ότι θα αντικαταστήσει το παλιό»

ΧΡΟΝΟΙ ΡΗΜΑΤΩΝ - ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ

Να τοποθετήσετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων στον κατάλληλο χρόνο :

1.  Οἱ Πέρσαι τούς φαύλους νέους ἰσχυρῶς κολάζουσιν

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

2.  Ὑμεῖς δεινά πράττετε

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

3.  Λέων τίς βασιλεύει ὥσπερ ἄνθρωπος

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

4.  Οἱ στρατιῶται διακινδυνεύουσιν ἐν τῇ ἐρήμῳ

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

5.  Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις πέμπουσιν πρός Ἀθηναίους

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

6.  Βορέας και ἤλιος περί δυνάμεως ἐρίζουσιν

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

7.  Λέοντες ὁδεύουσιν σύν ἀνθρώποις

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

8.  Τά πλοῖα καταπλέουσιν εἰις τήν νῆσον

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

9. Ἐγώ μέν Ἀθηναῖος εῖμί, ὑμεῖς δέ Κορίνθιοι ἐστέ

Παρατατικός:                                                          Παρατατικός:

10.  Ὀδυσσεύς προσδεδεμένος τῷ στύλω ταῶν Σειρήνων ἀκούει

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:                 

11. Οἱ Ἀθηναῖοι ἀεί θύουσιν τοῖς θεοῖς. 

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

12.  Σύ μέν θεραπεύεις τέχνας, ἐγώ δέ τήν ἀλήθειαν.

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

14.  Ἡμεῖς ἔνοχον σέ κατονομάζομεν.

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

15.  Λησταί οὗτον φονεύσαντες τό ἀργύριον ἀρπάζουσιν

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

16. Ὁ μέν θερισμός πολύς ἐστι , οἱ δέ ἐργάται ὀλίγοι εἰσίν

Παρατατικός:                                                          Παρατατικός:

17. Ἀλιεύς ἐν τινί ποταμῷ ἀλιεύει

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

18.  Σύ πείθεις τούς δικαστάς

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

19.  Ἡ ἀναρχία πόλεις καταστρέφει

Παρατατικός:                                                          Aόριστος:

20.  Δαρεῖος  ἐστι  βασιλεύς τῶν Περσῶν

Παρατατικός:                              

1. Να γράψετε τα παρακάτω ρήματα στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό της οριστικής μέλλοντα:

·            τρέπεις:                                               πέμπομεν:

·            φύει:                                                     παιδεύουσι:

·            ἂρχομεν:                                             κλέπτει:

·            λήγετε:                                                γυμνάζεις:

·            κρύπτουσι:                                         τάττει:

·            τρίβομεν:                                            κηρύττετε:

2. Να γράψετε τα παρακάτω ρήματα στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό της οριστικής ενεστώτα:

·         φυλάξουσι:                            πιστεύσουσι:                                   βλάψετε:

·         ἀλλάξεις:                                 παιδεύσετε:                                      ταράξεις:

·         κόψομεν:                               

  

3. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με το αντίστοιχο ρήμα της παρένθεσης στον κατάλληλο τύπο της οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα:

α. Οἱ νόμοι τον δῆμον ………………………….. ………………………….. (παιδεύω).

β. Ὁ στρατιώτης …………………………….. ………………………………….. (ὀρύττω).

γ. Ὑμεῖς ……………………………… …………………………… τους κήρυκας εἰς το φρέαρ (ῥίπτω).

δ. Σύ …………………………. ……………………………… τάς γνώμας τῶν ἀνθρώπων (τρέπω).

ε. Οὗτοι ἀεί κατά τους νόμους ……………………………. ………………………….. (πράττω).

στ. Ἐν τῷ Πηλίῳ ὂρει ἡμεῖς ……………………….. ………………………………. (διατρίβω).

4. Να μεταφέρετε τις προτάσεις στον άλλον αριθμό:

Ἡμεῖς φυλάττομεν τους ὂρκους:   

Ὁ κύκνος διαβαίνει τον πόντον:

Οἱ πιστοί ἱκετεύουσι τον Θεόν:

6. Να μεταφέρετε στον άλλον αριθμό τις φράσεις:

Ὑμεῖς θύετε τοῖς θεοῖς:

Οἱ στρατηγοί κελεύουσι τοῖς δούλοις:

Ὁ ἂγγελος σπεύδει ταχέως:

Το ἂστρον λάμπει:

Ὁ Ἀθηναῖος λέγει τῷ φίλῳ λόγους ἀγαθούς:

7. Να μεταφέρετε στο μέλλοντα τα ρήματα, στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό:

·         βλάπτουσι:                                            πλέκεις:                                             ἱππεύει:

·         πιστεύομεν:                                          θύουσιν:                                           θεραπεύει:

·         στρατεύει:                                             λέγει:                                                  κελεύουσι:

·         ἂγεις:                                                      λείπει:                                                πράττομεν:

·         διώκουσι:                                              γράφομεν:                                        πέμπετε:

ΑΧ ΑΥΤΉ Η ΔΑΣΕΊΑ.... ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΜΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΗ

Υπάρχουν μερικοί τρόποι, για να καταλάβουμε ποιες λέξεις έπαιρναν

δασεία:

α) Κάποιες σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως η Αγγλική,

έχουν διατηρήσει το <Η> μπροστά από λέξεις ελληνικής προέλευσης, που

έπαιρναν δασεία, π.χ.: Hellas, Helen, history, harmony, horizon.

β) Όσες λέξεις αρχίζουν από ὑ (π.χ. ὑπόγειος, ὑπουργός, ὑφήλιος) ή ῥ (π.χ. ῥέω, ῥόδον)

γ) Για να διαπιστώσουμε αν μια αρχαιοελληνική λέξη δασύνεται,

αναζητούμε μία νεοελληνική σύνθετη λέξη που να περιλαμβάνει την

αρχαιοελληνική μας λέξη ως β΄ συνθετικό και να έχει ως α΄ συνθετικό μία

πρόθεση, π.χ. από, επί, υπό, κατά, μετά, αντί. Αν κατά τη σύνθεση, τα

σύμφωνα των προθέσεων μετατρέπονται το π σε φ και το τ σε θ, τότε

συμπεραίνουμε πως η λέξη που αποτελεί το β΄ συνθετικό στην

αρχαιοελληνική της μορφή έπαιρνε δασεία. Παραδείγματα:

ἀπὸ + ὁπλίζω > ἀφοπλίζω

Ø Άρα: Η αρχαιοελληνική λέξη ὅπλον έπαιρνε δασεία.

ἀπὸ + ἀγωγὴ > ἀπαγωγὴ

Ø Άρα: Η αρχαιοελληνική λέξη ἀγωγὴ έπαιρνε ψιλή.

Στη Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής (σ. 21-22, § 47) θα βρείτε τον

κατάλογο με τις λέξεις που παίρνουν δασεία.

Τι είναι ο κορωνοϊός και τι πρέπει να κάνουμε;

Αρχαία Γλώσσα Α΄Γυμνασίου-Τι παιχνίδια έπαιζαν τα παιδιά στην Αρχαία Ελλάδα;

Για τις γενιές που έμαθαν να παίζουν στους δρόμους και τις αλάνες και όχι μπροστά από μια οθόνη, οι λέξεις «κρυφτό», «τυφλόμυγα», «αγαλματάκια ακούνητα», «κυνηγητό» κτλ, ήταν έννοιες ταυτόσημες με το παιχνίδι και τη χαρά. Χιλιάδες χρόνια πριν, σχεδόν τα ίδια παιχνίδια έπαιζαν και οι πρόγονοί μας στην Αρχαία Ελλάδα. Ας δούμε ποια ήταν τα αγαπημένα των παιδιών τότε και πως τα ονόμαζαν.

 Ποιο παιχνίδι είναι η αποδιδασκίνδρα; Τι ήταν η πλαταγή; Γυρίζουμε πίσω το χρόνο για να μάθουμε πως διασκέδαζαν τα παιδιά στην Αρχαία Ελλάδα.

1. Πλαταγή

Ποιο είναι το πρώτο παιχνίδι με το οποίο ασχολείται ο άνθρωπος στη ζωή του; Η κουδουνίστρα φυσικά. Κάτι αντίστοιχο υπήρχε και στην Αρχαία Ελλάδα. Μια πήλινη κουδουνίστρα την οποία έδιναν στα μωρά για να ξεχνιούνται και να ηρεμούν. Την ονόμαζαν «πλαταγή».

 2. Άθυρμα

Ένα από τα πιο συνηθισμένα παιχνίδια τα οποία απευθύνονταν σε παιδιά που ναι μεν είχαν μεγαλώσει, όμως δεν ήταν ακόμη σε θέση να βγουν από το σπίτι και να παίξουν με άλλα παιδιά. Έτσι λοιπόν, είχαν το άθυρμα, το οποίο δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα ξύλινο αλογάκι με τροχούς το οποίο έσερναν με σχοινί.

3. Χαλκή Μυία

Η γνωστή σε όλους μας «τυφλόμυγα». Η ονομασία προέρχεται από το είδος της μύγας που το κυρίως σώμα της έχει το χρώμα του χαλκού και που είναι γνωστή ως «χρυσόμυγα». Οι κανόνες ήταν ίδιοι με σήμερα. Τα μάτια ενός παιδιού δένονταν με ένα μαντήλι και προσπαθούσε στα τυφλά να πιάσει κάποιον από τους συμπαίκτες του. Η διαφορά είναι πως αυτοί τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους ή ένα ξύλο.

 4.Αποδιδασκίνδρα

Οι κανόνες ήταν απλοί. Ένα παιδί έκλεινε τα μάτια και τα υπόλοιπα έτρεχαν να κρυφτούν. Μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει κάποιον, πρέπει να τρέξει πιο γρήγορα από εκείνον στην αρχική του θέση αλλιώς χάνει. Μιλάμε φυσικά για το «κρυφτό».

 5. Πεντέλιθα
Άλλο ένα παιχνίδι το οποίο παιζόταν μέχρι πρόσφατα. Τα γνωστά «πεντόβολα». Κάθε παιδί είχε μπροστά στα πόδια του πέντε βότσαλα. Έπρεπε να πετάξει ένα στον αέρα και να το ξαναπιάσει, αφού πρώτα έχει πάρει ένα από αυτά που βρίσκονται στα πόδια του. Νικητής όποιος κατάφερνε να τα σηκώσει όλα χωρίς να του πέσει το βότσαλο κάτω.

 6. Ασκωλιασμός

Ένα όχι και τόσο γνωστό σε εμάς, αν και σώζεται σε κάποια μέρη της Ηπείρου με την ονομασία «Ασκί». Ήταν ένα παιχνίδι ευλυγισίας και ισορροπίας. Οι παίκτες ανέβαιναν επάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί το οποίο ήταν αλειμμένο με λάδι. Νικητής όποιος ισορροπούσε για περισσότερη ώρα πάνω στο ασκί.

7. Το κολλαβίζειν

Σήμερα είναι περισσότερο γνωστό στην Ελλάδα ως «μπιζ». Ένας παίκτης κλέινει τα μάτια του και γυρίζει την πλάτη στους συμπαίκτες του. Κάποιος από αυτούς τον χτυπά και πρέπει να μαντέψει με ποιο χέρι τον χτύπησε για να πάρει τη θέση του.

 8. Ακινητίνδα

Ένα παιχνίδι που παίζεται ακόμη και σήμερα από πολλά παιδιά. Η σύγχρονη ονομασία του είναι «αγαλματάκια ακούνητα, μέρα ή νύχτα;». Στα αρχαία χρόνια παιζόταν όπως και σήμερα. Ένα παιδί ήταν με γυρισμένη την πλάτη και απαγγέλει. Όσο γίνεται αυτό τα παιδιά από πίσω του κινούνται. Όταν σταματήσει γυρίζει απότομα. Όποιος δεν προλάβει να κοκκαλώσει στη θέση του χάνει και βγαίνει από το παιχνίδι.

Του Θάνου Κοφινά

ένα τραγούδι μια ιστορία- ΤΟ ΒΑΛΣ ΤΩΝ ΧΑΜΕΝΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΗ

Το βαλς των χαμένων ονείρων, ακούγεται για πρώτη φορά το 1961 στην ταινία του Αλέκου Σακελλαρίου "Χαμένα Όνειρα". Δυο απλοί άνθρωποι,  ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ και η Αντιγόνη Βαλάκου, πλάθουν συνέχεια όνειρα... Για καλύτερη δουλειά, καλύτερη ζωή.

Δυστυχώς, όμως, οι προσευχές μας δεν εισακούγονται πάντα και είναι φορές που τα όνειρά μας που θέλαμε τόσο πολύ να πραγματοποιηθούν... κολυμπούν στο κενό. Σε αυτήν την περίπτωση το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δεχτούμε ότι έτσι είναι η ζωή... Πρέπει να μαθαίνουμε να επιβιώνουμε, να κερδίζουμε και χάνουμε, χωρίς όμως να σταματάμε να ελπίζουμε...  Γιατί αύριο,ίσως, όλα να είναι καλύτερα...

Ένα Βαλς που γράφτηκε περίπου έξι δεκαετίες πριν, ένα βαλς που δεν έχει καν στίχους, που το έχουμε ακούσει ξανά και ξανά, να μας ταξιδεύει κάθε φορά σαν να ήταν η πρώτη... Να νιώθουμε εκείνη τη γλυκιά νοσταλγία για ό,τι όμορφο μπορεί να χάθηκε ή μπορεί να επιθυμούσαμε να συμβεί και να μην έγινε ποτέ...

Όσα χρόνια και αν περάσουν, ο διαχρονικός, ασυμβίβαστος, πρωτοπόρος Μάνος Χατζιδάκις, θα είναι πάντα παρών και θα μας μαγεύει με τα αριστουργήματα που μας άφησε...

Ενότητα 8η: Ένα μοιραίο λάθος: λεξιλόγιο,ετυμολογικά, δευτερόκλιτα επίθετα,δεικτική αντωνυμία

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας     

ἐλεύθερος   [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο ἐλεύθερον]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		αἱ ᾿Ελευθεραί (περιοχή της αρχαίας Αττικής)	ἐλευθερόω, ἐλευθερῶ (-ώνω) ἡ ἐλευθερία ἡ ἐλευθέρωσις (-η) ὁ ἐλευθερωτής ἐλευθεριάζω ἡ ἐλευθεριότης (-τητα) [= (α.ε.) η συμπεριφορά ελεύθερου ανθρώπου, (ν.ε.) η έλλειψη ηθικών φραγμών] ἐλευθέριος [= (α.ε.) αυτός που χαρακτηρίζει ελεύθερο άνθρωπο, και ως επίθ. του Δία Ελευθερωτή, (ν.ε.) χωρίς περιορισμούς]	λευτεριά λεύτερος Λευτέρης
		ὁ ἐλευθερόπαις [= αυτός που έχει ελεύθερα παιδιά] ἐλευθεροποιός ἐλευθεροπρεπής [= αυτός που ταιριάζει σε ελεύθερο άντρα]	ἐλευθερόστομος [= αυτός που μιλάει ελεύθερα] ἡ ἐλευθεροστομία ἀπελεύθερος ἡ ἀπελευθέρωσις (-η) φιλελεύθερος	ελευθεροτυπία ελευθερόφρων [= 1. αυτός που σκέφτεται ελεύθερα, 2. ο απαλλαγμένος από προκαταλήψεις] φιλελευθεροποιώ φιλελευθερισμός απελευθερώνω

---

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από επίθετα

Τα ουσιαστικά που παράγονται από επίθετα είναι αφηρημένα ουσιαστικά, γένους θηλυκού ή ουδετέρου, και φανερώνουν ιδιότητα. Συνηθισμένες παραγωγικές καταλήξεις, ανάλογα με την κλίση των επιθέτων, είναι:

Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται από επίθετα

-ία -(ε)ια (προπαροξύτονα) -(ο)ια (προπαροξύτονα) -ος -σύνη -(υ)της -(ό)της -άς

από επίθετα β′ κλίσης σε -ος και από μερικά γ′ κλίσης κακός > ἡ κακία, ἀτυχής > ἡ ἀτυχία από επίθετα γ′ κλίσης σε -ης, -ης, -ες ὑγιής > ἡ ὑγίεια από συνηρημένα επίθετα β′ κλίσης σε -ους εὔνους > ἡ εὔνοια από επίθετα γ′ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ πλατύς > τὸ πλάτος από επίθετα β′ κλίσης και γ′ κλίσης σε -ων, -ων, -ον δίκαιος > ἡ δικαιοσύνη, ἄφρων > ἡ ἀφροσύνη από επίθετα γ′ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ βαρύς > ἡ βαρύτης, ταχύς > ἡ ταχυτής / ἡ ταχύτης από επίθετα β′ κλίσης σε -ος ἀρχαῖος > ἡ ἀρχαιότης από αριθμητικά επίθετα μόνος > ἡ μονάς

Γ. Γραμματική

1. Δευτερόκλιτα επίθετα

Όπως και στη ν.ε., τα επίθετα προσδίδουν μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό. Στην α.ε. υπάρχουν δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα. Στα δευτερόκλιτα περιλαμβάνονται επίθετα τρικατάληκτα (δηλ. με τρεις καταλήξεις, μία για κάθε γένος) και δικατάληκτα (δηλ. με δύο καταλήξεις, μία κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο). Συγκεκριμένα:

	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
τρικατάληκτα	-ος	-η -α	-ον	ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον
δικατάληκτα	-ος	-ος	-ον	ὁ ἔνδοξος, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον

Απορία: Αν τα ασυναίρετα επίθετα χωρίζονται σε:

·                Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ.
ὁ σοφὸς, ἡ σοφὴ, τὸ σοφόν, ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον

·                Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ.
ὁ, ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον

πώς θα ξέρουμε ποια είναι τρικατάληκτα και ποια είναι δικατάληκτα;

Η γραμματική λέει ότι είναι δικατάληκτα:

α) τα περισσότερα από τα σύνθετα, π.χ.

ὁ, ἡ ἄ-γονος, τὸ ἄ-γονον

ὁ, ἡ ἔν-δοξος, τὸ ἔν-δοξον

ὁ, ἡ ἀξιό-μαχος, τὸ ἀξιό-μαχον

  

·                Βεβαίως, υπάρχουν και επίθετα σύνθετα τα οποία παρόλο που είναι σύνθετα είναι τρικατάληκτα, π.χ. ὁ ἀντάξιος, ἡ  ἀνταξία, τὸ ἀντάξιον, ή τα επίθετα σε –ικός, π.χ. ὁ ἐξεταστικός, ἡ ἐξεταστική, τὸ ἐξεταστικόν.

 β) τα απλά επίθετα: αἴθριος, αἰφνίδιος, βάναυσος, βάρβαρος, βάσκανος, βέβηλος, γαμήλιος, δόκιμος, ἕωλος (=παλιός), ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος, κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος, τιθασός (=ήμερος), π.χ. ὁ, ἡ αἰφνίδιος, τὸ αιφνίδιον.

γ) μερικά επίθετα σε -ος που χρησιμοποιούνται στο αρσενικό και το θηλυκό και ως ουσιαστικά, π.χ.

ὁ, ἡ ἀγωγός, τὸ ἀγωγὸν

ὁ, ἡ βοηθός, τὸ βοηθὸν  

ὁ, ἡ τιμωρός, τὸ τιμωρὸν

ὁ, ἡ τύραννος, τὸ τύραννον.

   

δ) μερικά απλά που λήγουν σε:

–ειος, π.χ. ὁ, ἡ βόρειος τὸ βόρειον

-ιος π.χ. ὁ, ἡ γαμήλιος, τὸ γαμήλιον

-ιμος ὁ, ἡ δόκιμος, τὸ δόκιμον

 Για να το κάνουμε ακόμη πιο πολύπλοκο, υπάρχουν και επίθετα, απλά ή σύνθετα, που είναι συγχρόνως τρικατάληκτα και δικατάληκτα, π.χ.

 

Δικατάληκτο		Τρικατάληκτο
ὁ, ἡ βέβαιος τὸ βέβαιον	ή	ὁ βέβαιος, ἡ βεβαία, τὸ βέβαιον
ὁ, ἡ ἔρημος, τὸ ἔρημον	ή	ὁ ἔρημος, ἡ ἐρήμη, τὸ ἔρημον
ὁ, ἡ ἀναίτιος, τὸ ἀναίτιον	ή	ὁ ἀναίτιος, ἡ ἀναιτία, τὸ ἀναίτιον
ὁ, ἡ ἀνάξιος, τὸ ἀνάξιον	ή	ὁ ἀνάξιος, ἡ ἀναξία, τὸ ἀνάξιον

Καταλήξεις των δευτερόκλιτων επιθέτων
Ενικός	Αρσενικά	Θηλυκά		Ουδέτερα
ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ.	-ος -ου -ῳ -ον -ε	-η -ης -ῃ -ην -η	-α -ας -ᾳ -αν -α	-ον -ου -ῳ -ον -ον
Πληθυντικός
ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ.	-οι -ων -οις -ους -οι	-αι -ῶν -αις -ας -αι		-α -ων -οις -α -α

   

Ασυναίρετα δευτερόκλιτα επίθετα Τριγενή και τρικατάληκτα

Παρατήρηση: Τα δευτερόκλιτα επίθετα, που είναι τριγενή και τρικατάληκτα είναι λίγο ιδιόμορφα στο σχηματισμό των τριών γενών· πρόσεξε λίγο τα παρακάτω παραδείγματα: αρσενικό θηλυκό ουδέτερο α' ομάδα σοφὸς σοφὴ σοφὸν ἀγαθὸς ἀγαθὴ ἀγαθὸν θετικὸς θετικὴ θετικὸν β' ομάδα δίκαιος δικαία δίκαιον στερεὸς στερεὰ στερεόν νέος νέα νέον Όπως παρατηρείς, τα αρσενικά και των δύο ομάδων έχουν κατάληξη -ος· τα ουδέτερα και των δύο ομάδων έχουν κατάληξη -ον· τα θηλυκά όμως έχουν δύο καταλήξεις· άλλοτε -η κι άλλοτε -α Ο λόγος αυτής της διαφοράς βρίσκεται στο αρσενικό!

·                Όταν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από ῥ, τότε το θηλυκό σχηματίζεται με κατάληξη -η.

·                Όταν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ῥ, τότε το θηλυκό σχηματίζεται με κατάληξη -α.

Εξαίρεση αποτελεί το επίθετο ὁ ὄγδοος, ἡ ὀγδόη κι όχι η ὀγδόα. Είναι απαραίτητη μια άσκηση: 1η άσκηση

Ασυναίρετα τριγενή και τρικατάληκτα
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	σοφ-ὸς σοφ-οῦ σοφ-ῷ σοφ-ὸν σοφ-ὲ	δίκαι-ος δικαί-ου δικαί-ῳ δίκαι-ον δίκαι-ε	ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	σοφ-ὴ σοφ-ῆς σοφ-ῇ σοφ-ὴν σοφ-ὴ	δικαί-α δικαί-ας δικαί-ᾳ δικαί-αν δικαί-α	τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ	σοφ-ὸν σοφ-οῦ σοφ-ῷ σοφ-ὸν σοφ-ὸν	δίκαι-ον δικαί-ου δικαί-ῳ δίκαι-ον δίκαι-ον
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	σοφ-οὶ σοφ-ῶν σοφ-οῖς σοφ-οὺς σοφ-οὶ	δίκαι-οι δικαί-ων δικαί-οις δικαί-ους δίκαι-οι	αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	σοφ-αὶ σοφ-ῶν σοφ-αῖς σοφ-ὰς σοφ-αὶ	δίκαι-αι δικαί-ων δικαί-αις δικαί-ας δίκαι-αι	τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ	σοφ-ὰ σοφ-ῶν σοφ-οῖς σοφ-ὰ σοφ-ὰ	δίκαι-α δικαί-ων δικαί-οις δίκαι-α δίκαι-α
·                  Το θηλυκό σε -η, γιατί πριν την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από ῥ. ·                  Το θηλυκό σε -α, γιατί πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ῥ.

Περισότερα  http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/deyteroklita%20epitheta.htm

 Ασκήσεις: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a08xm.htm

Κείμενο

2. Η δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο

Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν δείξιμο (αισθητό ή νοητό).

Δεικτικές αντωνυμίες είναι οι εξής:

οὗτος, αὕτη, τοῦτο

ἐκεῖνος, ἐκείνη, ἐκεῖνο

ὅδε, ἥδε, τόδε (= αυτός εδώ, αυτός δα, ο εξής)

τοιόσδε, τοιάδε, τοιόνδε ή τοιοῦτος, τοιαύτη, τοιοῦτο(ν) (= τέτοιος)τέτοιος)

τοσόσδε, τοσήδε, τοσόνδε ή τοσοῦτος, τοσαύτη, τοσοῦτο(ν)

τηλικόσδε, τηλικήδε, τηλικόνδε ή τηλικοῦτος, τηλικαύτη, τηλικοῦτο(ν) (= τόσο μεγάλος)

οὗτος, αὕτη, τοῦτο
Ενικός αριθμός
	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ονομαστική	οὗτος	αὕτη	τοῦτο
Γενική	τούτου	ταύτης	τούτου
Δοτική	τούτῳ	ταύτῃ	τούτῳ
Αιτιατική	τοῦτον	ταύτην	τοῦτο
Κλητική	οὗτος	αὕτη	-
Πληθυντικός αριθμός
Ονομαστική	οὗτοι	αὗται	ταῦτα
Γενική	τούτων	τούτων	τούτων
Δοτική	τούτοις	ταύταις	τούτοις
Αιτιατική	τούτους	ταύτας	ταῦτα
Κλητική	-	-	-